Jak wygląda handel uprawnieniami do emisji?

Już na początku lat 90. Komisja Europejska chciała wprowadzić podatek od emisji dwutlenku węgla i energii, ale nie udało jej się, ponieważ państwa członkowskie były przeciwne podatkowi unijnemu i nalegały na krajowe prawo do samostanowienia. W 1997 r., w trakcie negocjacji w sprawie Protokołu z Kioto, UE, po początkowym napotkaniu ogromnego oporu ze strony własnej delegacji, zobowiązała się do wprowadzenia systemu handlu emisjami - również faworyzowanego przez Stany Zjednoczone. W kolejnych latach w UE stworzono podstawy dla koncepcji systemu handlu emisjami.

Podstawa prawna została ustanowiona przez Komisję Europejską przez dyrektywę w sprawie handlu uprawnieniami do emisji (dyrektywa 2003/87/WE), która weszła w życie 1 stycznia 2005 roku. Niemcy dokonały transpozycji do prawa krajowego w dniu 15 lipca 2004 r. w ustawie o emisji gazów cieplarnianych (TEHG). W Niemczech ustawa ta powierza przydział uprawnień do emisji Niemieckiemu Urzędowi Handlu Emisjami Federalnej Agencji Ochrony Środowiska. Między innymi TEHG miał do 2020 roku zredukować emisję CO₂ w Niemczech o 20 procent w porównaniu z poziomem z 1990 roku - projekt, który już teraz można określić jako nieudany.

Unijne certyfikaty emisyjne nie istnieją jako dokumenty - handel odbywa się wyłącznie w formie elektronicznej, podobnie jak handel energią elektryczną, zarówno na giełdach, jak i w obrocie pozagiełdowym (Over-the-Counter- OTC). Najważniejsze miejsca handlowe to ECX (European Climate Exchange) w Londynie, EEX w Lipsku i EXAA w Wiedniu.

Każdego dnia o godz. 11:00 EEX publikuje tzw. Carbix, czyli indeks EEX Carbon Index jako cenę na rynku spot dla zmian cen CO₂ w Europie. Transatlantycka spółka giełdowa NYSE Euronext ze swoją giełdą ekologiczną BlueNext ugruntowała swoją pozycję w światowym handlu certyfikatami CO₂.

Unijne certyfikaty emisyjne nie mają zastosowania globalnego, ale pod pewnymi warunkami mogą być kompensowane z innymi certyfikatami z Protokołu z Kioto (Emission Reduction Units (ERU), Assigned Amount Unit (AAU), Certified Emission Reduction (CER) i innymi certyfikatami emisyjnymi. Oprócz handlu certyfikatami, kraje mają również możliwość handlu kwotami CO₂ na podstawie umów dwustronnych.

Aby osiągnąć zamierzony cel, tzn. faktycznie zmniejszyć ilość emitowanego CO₂ , ilość swobodnie dostępnych certyfikatów musi być zawsze niższa od prognozowanej emisji. Jest to jeden z głównych mechanizmów handlu emisjami w UE, oprócz ustawowej ceny minimalnej za tonę CO₂ .

Europejski handel emisjami nie obejmuje obecnie wszystkich emisji CO₂ uczestniczących gospodarek. Uczestnictwo jest otwarte dla instalacji z następujących sektorów; zakres tych instalacji jest stale poszerzany:

Zaangażowane sektory przemysłowe odpowiadają za około 50 procent europejskich emisji CO₂ i średnio 40 procent emisji CO₂ w krajach uczestniczących. Według Federalnej Agencji Środowiska, system handlu emisjami obejmuje około ośmiu procent emisji CO₂ na świecie.

Europejski system handlu emisjami podzielony jest na cztery fazy; po zakończeniu fazy IV, cele Protokołu z Kioto mają zostać osiągnięte.

Faza I (2005-2007)

Certyfikaty były wydawane prawie wyłącznie nieodpłatnie, a tylko pięć procent uprawnień do emisji zostało faktycznie sprzedanych na aukcji. Wynikiem tego była ogromna nadpodaż certyfikatów, a w szczególności nadpodaż w sektorze energetycznym. Doprowadziło to do znacznego spadku cen, przy czym pod koniec 2007 r. cena zbliżała się do zera. Niemniej jednak, nawet w tych trudnych warunkach, emisja CO₂ w UE spadła o dwa i pół do pięciu procent, jak wynika z badania przeprowadzonego przez Massachusetts Institute of Technology (MIT) w Bostonie.

Druga faza charakteryzowała się początkowo przystąpieniem nowych państw, do których oprócz nowych państw UE - Rumunii i Bułgarii - należały także państwa spoza UE - Liechtenstein, Islandia i Norwegia. Na tym etapie po raz pierwszy osiągnięto cel posiadania mniejszej liczby certyfikatów CO₂ niż wymagana. Brakujące certyfikaty CO₂ mogły być odtąd nabywane również na rynku światowym poza granicami własnego kraju.

W fazie III Komisja UE po raz pierwszy określiła ogólny pułap emisji CO₂ dla całej UE. Wynosiło to 2,08 mld ton CO₂ w roku 2013 i od tego czasu zostało zredukowane o 1,74 procent rocznie. Stałe normy emisji CO₂ na kilogram zostały ustalone dla produkcji niektórych produktów, tzw. poziomy odniesienia: produkcja 1 kg stali może zatem generować maksymalnie 1.328 g CO₂, a 766 g CO₂ może być generowane na kilogram cementu. Wszystko, co przekracza te ilości, musi być zakupione w ramach handlu emisjami.

Faza III oznaczała również przejście od dystrybucji certyfikatów CO₂ do ich sprzedaży na aukcji: od 2013 r. dwadzieścia procent certyfikatów CO₂ zostało już sprzedanych na aukcji, a do 2027 r. liczba ta ma wzrosnąć do 100 procent. Kwota ta była pierwotnie planowana na rok 2020, ale została znacznie osłabiona w Radzie Europejskiej, nie tylko przez Republikę Federalną Niemiec. Zbaczając z tego kursu, producenci energii elektrycznej musieli od 2013 roku zakupić wszystkie wymagane na rynku certyfikaty. Dotychczas zwolnionych z tego obowiązku zostało kilka krajów Europy Wschodniej o wysokim udziale produkcji energii elektrycznej z węgla.

Dochody z handlu emisjami, które od tego czasu stopniowo wzrosły do dziesiątek miliardów euro, zostały z jednej strony wypłacone państwom członkowskim, a z drugiej strony przekazane do unijnego funduszu klimatycznego.

Faza IV (2021-2030)

W przypadku fazy IV głównym celem jest rozszerzenie i kontynuacja rozwoju zapoczątkowanego w fazie III. Ze względu na większe niż oczekiwano postępy w zakresie globalnego ocieplenia, liniowy współczynnik redukcji ilości wydawanych certyfikatów klimatycznych został zwiększony z 1,7 do 2,2 procent rocznie - jednak według Federalnej Agencji Ochrony Środowiska, aby osiągnąć cele klimatyczne do 2030 r., konieczne byłoby osiągnięcie co najmniej 2,6 procent.