Co to jest Market Coupling?
Termin "łączenie rynków" odnosi się do działań na rzecz stworzenia spójnego (europejskiego) wewnętrznego rynku energii elektrycznej. Market coupling ma na celu powiązanie obszarów regulacyjnych i obszarów rynkowych w celu ujednolicenia różnych systemów giełd energii elektrycznej, a w szczególności zmniejszenia różnic cenowych. W ten sposób rynek energii elektrycznej jest w pewnym stopniu dostosowany do fizycznych realiów przepływu energii elektrycznej, ponieważ sąsiednie sieci elektroenergetyczne są i tak fizycznie połączone, a energia elektryczna zawsze biegnie najkrótszą drogą od producenta do konsumenta - ponad granicami rynkowymi. Systemy market coupling (PCR, FBMC i XBID) istnieją zarówno w handlu dnia następnego (Day-Ahead), jak i na rynkach dnia bieżącego.
Kroki podejmowane w celu stworzenia jednolitego rynku europejskiego
Początki łączenia rynków sięgają 2006 r., gdy doszło do pierwszej międzynarodowej fuzji: Belgia, Francja i Holandia połączyły swoje rynki dnia następnego w celu optymalnego wykorzystania transgranicznych zdolności przesyłowych energii elektrycznej i zwiększenia płynności rynku. Niezbędne warunki zostały określone w rozporządzeniu WE nr 1228 z 2003 r. oraz w dyrektywie WE 2006/108/WE z 2006 r. Następnie, Niemcy i Luksemburg dołączyły do trójstronnego połączenia rynków (Trilateral Market Coupling - TLC) w 2010 r. i tym samym proces łączenia rynków w Europie Zachodniej (CWE) został zakończony. Do tej pory jest to największe połączenie europejskich giełd energii elektrycznej i operatorów systemów przesyłowych (OSP), którzy są członkami organizacji ENTSO.
Wszelkie decyzje dotyczące współpracy pomiędzy połączonymi rynkami energii tych państw podejmowane są przez tzw. „Pięciostronne Forum Energetyczne", w którym zasiadają ministrowie energii tych krajów. Jego celem jest dążenie do dalszej integracji rynków energii elektrycznej i rozwoju wspólnych strategii gwarantujących bezpieczeństwo energetyczne w Europie Środkowo-Zachodniej.
Z kolei na południu Europy w 2007r. miało miejsce dwustronne połączenie rynku pomiędzy Portugalią i Hiszpanią (SWE). To połączenie rynku hiszpańskiego i portugalskieo umożliwiło rynkom dnia następnego w tych krajach rozwój w kierunku zintegrowanego rynku zwanego MIBEL oraz wspólnej giełdy energii elektrycznej OMIE.
Jednocześnie, Skandynawia została połączona z zachodnioeuropejskim rynkiem energii elektrycznej przewodami podwodnymi: energia elektryczna przepływa od 2007 r. między Niemcami a Danią, a od 2011 r. między Holandią a Norwegią. Jednak ten system łączenia nie jest zbyt wydajny i dlatego został zaprojektowany jako rozwiązanie tymczasowe, jak sugeruje nazwa "Interim Tight Volume Coupling" - w skrócie ITVC. Dodatkowo, w 2012 roku zostało przekształcone połączenie stałoprądowege pomiędzy Polską a Szwecją w połączenie transgraniczne w pełni operatorskie.
W 2013 roku Austria dołączyła do grupy CWE i zaczęła łączyć swój rynek z innymi rynkami energii elektrycznej w Europie Zachodniej. Ponadto „Pięciostronne Forum Energetyczne” postanowiło przyjąć Austrię jako pełnoprawnego członka, a Szwajcarię jako obserwatora.
Za pomocą wprowadzonego w 2010 r. systemu Price Coupling of Regions (PCR) kraje europejskie wdrożyły w 2014 r. ogólnopolski system market coupling obejmujący łącznie 15 krajów europejskich, w tym kraje bałtyckie, Wielką Brytanię i Polskę, a także CWE i kraje skandynawskie. Państwa SWE dołączyły do tego zjednoczonego rynku państw Europy Północno-Zachodniej (NWE), powiększając tym samym jego obszar o Portugalię i Hiszpanię.
Ostatnia poważna zmiana nastąpiła w 2015 r.: Włochy zbudowały połączenia transgraniczne z Francją, Austrią i Słowenią. W lipcu 2016 r. udało się połączyć rynki Austrii i Słowenii. W związku z tym obszar ten, znany również pod nazwą Multi Regional Coupling (MRC), obejmuje obecnie 19 krajów europejskich. W 85 % kraje te pokrywają większość europejskiego zużycia energii elektrycznej.
Market coupling na rynku dnia następnego

PCR - klucz do ogólnoeuropejskiego rynku energii elektrycznej
Price Coupling of Regions (PCR) uznaje się za istotny krok w kierunku utworzenia jednolitego rynku energii elektrycznej. Siedem europejskich giełd energii elektrycznej (APX-ENDEX, Belpex, EPEX SPOT, GME, Nord Pool Spot, OMIE i OTE) opracowało wspólny system ustalania cen. Wspólnym celem giełd energii elektrycznej jest jak najefektywniejsze wyznaczanie końcowych cen energii elektrycznej i efektywne wykorzystanie transgranicznych mocy przesyłowych.
PCR opiera się na trzech założeniach:
- Jednolity algorytm obliczania cen energii elektrycznej zapewnia wzrost transparentności i ładu na rynku dnia następnego.
- Członkowie PCR nie gromadzą danych na centralnym serwerze, ale zarządzają nimi lokalnie.
- Poszczególne giełdy energii elektrycznej ponoszą odpowiedzialność za swój obszar rynkowy. Tak zwany PCR-Matcher i Usługa Brokerska obliczają różne ceny rynkowe i referencyjne.
Według EPEX-Spot - jednego z siedmiu inicjatorów PCR - kolejne europejskie giełdy energii, nieuczestniczące jeszcze w tym mechanizmie, mogą również dołączyć do rozwiązania PCR, aby zagwarantować większą skuteczność. Uczestnicy rynku mogą czerpać korzyści z handlu transgranicznego.
Szczegółowe informacje na temat łączenia rynków: O co dokładnie chodzi?
Pierwotnie transgraniczny handel energią elektryczną i konieczna alokacja zdolności przesyłowych stanowiły dwa odrębne rynki. Poprzez tzw. aukcje typu implicit, market coupling łączy uprzednio odrębne transakcje handlowe w zintegrowany rynek energii elektrycznej. Jak to dokładnie działa?
Wszyscy Operaorzy Systemów Przesyłowych (OSP) wysyłają swoje transgraniczne zdolności przesyłowe do Biura Market Coupling Office ((MCO)) - takiego jak dostawca usług współpracy operatorów systemów przesyłowych w zakresie bezpieczeństwa Transmission Security Cooperation (TSC). Jest to interfejs między OSP a giełdami energii elektrycznej. MCO centralnie i niezależnie reguluje wartości przepustowości połączeń. Pomiędzy OSP i MCO, zatwierdzanie wartości jest przeprowadzane na bieżąco w celu rejestrowania dokładnych transgranicznych zdolności przesyłowych. Dopiero wtedy MCO przekazuje wartości transgranicznych zdolności przesyłowych na wymianę energii elektrycznej pomiędzy poszczególnymi rynkami energii. Jednocześnie przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną składają swoje oferty. Rzeczywiste połączenie rynków jest następnie realizowane przez odpowiednie giełdy energii elektrycznej: rozliczają one podaż i popyt za pomocą algorytmu przyjętego przez wszystkich uczestników giełdy.
System leżący u podstaw łączenia rynków opiera się zatem na kilku mechanizmach kontrolnych mających na celu zapewnienie maksymalnej niezawodności.
NEMO - Nominowani Operatorzy Rynku Energii Elektrycznej
Unia Europejska dąży do stworzenia ogólnoeuropejskiego rynku energii elektrycznej, na którym obszary rynkowe państw członkowskich są łączone poprzez Market Coupling w celu zapewnienia jak najbardziej skutecznego rynku energii elektrycznej. Każdy kraj członkowski Unii Europejskiej uczestniczący w market coupling musi zatem wyznaczyć jednego lub więcej tzw. nominowanych operatorów rynku energii elektrycznej ((NEMO) na każdy obszar ofertowy zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej 2015/1222. Nominacja dokonywana jest przez krajowe organy nadzoru.
Nominowani operatorzy rynku energii elektrycznej (NEMO) muszą stworzyć bezpieczne działanie różnych mechanizmów łączenia rynków we wspólnej sieci europejskiej. Wraz z operatorami systemów przesyłowych (OSP), uczestnikami rynku energii elektrycznej i organami regulacyjnymi, ich zadaniem jest umożliwienie realizacji i sprawnego funkcjonowania unijnego rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Obejmuje to możliwie jak najlepsze zarządzanie i, wraz z OSP-ami, odpowiedni rozwój infrastruktury wspólnych sieci przesyłowych.
Kto może zostać NEMO?
Członek NEMO jest zawsze operatorem rynku. Zazwyczaj jest to giełda energii elektrycznej, która przejmuje konkretne zadania w roli NEMO. Obecnie w Niemczech konkurują ze sobą trzy NEMO: EPEX Spot, austriacka EXAAA i norweska Nord Pool są odpowiedzialne za niemiecki obszar rynkowy. Z kolei w Polsce rolę NEMO sprawują Towarowa Giełda Energii S.A. (TGE), EXPEX SPOT SE oraz Nord Pool Spot AS, które zostały nominowane do tej roli przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
Zadania NEMO
Jak opisano powyżej, NEMO są operatorami rynkowymi na rynkach regionalnych lub krajowych i wraz z operatorami systemów przesyłowych i organami regulacyjnymi muszą wykonywać następujące zadania:
- Przyjmowanie zleceń (ofert) od uczestników rynku
- Całkowita odpowiedzialność za dopasowanie i alokację tych zleceń zgodnie z wynikami jednolitego rynku dnia następnego (Day- Ahead) oraz jednolitego rynku dnia beżącego (Intraday)
- Publikacja cen
- Rozliczanie kontraktów wynikających z transakcji handlowych na wspólnie uzgodnionych zasadach.
Z technicznego punktu widzenia, NEMO rozwijają i utrzymują algorytmy, systemy i procedury ujednoliconego rynku dnia następnego (Day-Ahead Market Coupling) oraz ujednoliconego rynku dnia bieżącego (Intraday Market Coupling ). Dodatkowo, przetwarzają dane wejściowe w celu zarządzania transgranicznymi zdolnościami przesyłowymi, a także zbierają, zatwierdzają i przekazują dane wygenerowane przez market coupling. NEMO mogą wybrac, czy przejmują odpowiedzialność za jednolity rynek dnia następnego i dnia bieżącego, czy też skupiają swoje działania tylo na jednym z tych dwóch rynków.
Działania NEMO obejmują również wiele innych zadań, które zostały szczegółowo opisane w art. 7 rozporządzenia UE 2015/1222. Zasadniczo jednak można stwierdzić, że NEMO, jako główne instytucje odpowiedzialne za wspólny europejski rynek energii elektrycznej, zajmują niezwykle ważną pozycję w procesie łączenia rynków poprzez ciągłą wymianę z operatorami systemów przesyłowych i uczestnikami rynku.
Spis NEMO na rynku dnia następnego (Day- Ahead) (status: sierpień 2019 r.)
Kraj | NEMO | Status | Otoczenie rynkowe | Odpowiedzialny urząd regulacji |
---|---|---|---|---|
Austria | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | E-Control (Energie-Control Austria w celu regulacji przemysłu elektroenergetycznego i gazowego) |
EXAA AG | wyzanczony | |||
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Belgia | Belpex SA | wyznaczony | konkurencyjne | Commission de Régulation de l'Electricité et du Gaz |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Bułgaria | Independent Bulgarian Power Exchange (IBEX) | wyznaczony | monopolistyczne | EWRC (Комисия за енергийно и водно регулиране) |
Chorwacja | CROPEX Ltd | wyznaczony | konkurencyjne | HERA (Hrvatska Energetska Regulatorna Agencija) |
Czechy | OTE a.s. | wyznaczony | monopolistyczny | ERU (ERU Energetický regulační úřad) |
Dania | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Energitilsynet |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Estonia | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Konkurentsiamet |
Epex Spot SE** | - | - | ||
Finlandia | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Energiavirasto |
EPEX Spot SE** | ||||
Nasdaq** | ||||
Francja | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | CRE (Commission de régulation de l'énergie) |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Nasdaq** | - | - | ||
Niemcy | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | BNetzA (Bundesnetzagentur) |
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Grecja | LAGIE SA | wyznaczony | monopolistyczne | Ministerstwo Środowiska i Energii |
Węgry | HUPX Zrt. | wyznaczony | monopolistyczne | MEKH (Magyar Energetikai és Közmű-szabályozási Hivatal) |
Irlandia | EirGrid plc | wyznaczony | konkurencyjne | CRU (Commission for Regulation of Utilities) |
Nord Pool AS** | - | - | ||
Włochy | GME Spa | wyznaczony | monopolistyczne | Ministero dello Svilppo Economico |
Łotwa | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | PUC (Sabiedrisko pakalpojumu regulēšanas komisija) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Litwa | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | NCC (Valstybinė kainų ir energetikos kontrolės komisija) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Luksemburg | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ILR (Institut luxembourgeois de régulation) |
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Holandia | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ACM (Autoriteit Consument & Markt ) |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Polska | Towarowa Gielda Energii S.A. | wyznaczony | konkurencyjne | Urząd Regulacji Energetyki |
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Portugalia | OMIE S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | Rząd Portugalii |
Rumunia | OPCOM S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | ANRE (Autoritatea Nationala de Reglementari in domeniul Energiei) |
Słowacja | OKTE a.s. | wyznaczony | monopolistyczne | URSO (Úrad pre reguláciu sieťových odvetví ) |
Słowenia | BSP Regionalna Energetska Borza d.o.o. | wyznaczony | konkurencyjne | AGEN (Agencija za energijo) |
Hiszpania | OMIE S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | Ministerstwo Środowiska, Energetyki i Turystyki |
Szwecja | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Ei (Energimarknadsinspektionen) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Wielka Brytania | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | OFGEM (Office of Gas and Electricity Markets) |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
SONI Ltd | wyznaczony | UREGNI (Utility Regulator in Northern Ireland) |
** NEMO zgodnie z informacją NEMO Comittee
Spis NEMO na rynku dnia bieżącego (Intraday) (status: sierpień 2019 r.)
Kraj | NEMO | Status | Odpowiedzialny urząd regulacji | |
---|---|---|---|---|
Austria | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | E-Control (Energie-Control Austria w celu regulacji przemysłu elektroenergetycznego i gazowego) |
EXAA AG | wyznaczony | |||
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Belgia | Belpex SA | wyznaczony | konkurencyjne | Commission de Régulation de l'Electricité et du Gaz |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Bułgaria | Independent Bulgarian Power Exchange (IBEX) | wyznaczony | monopolistyczne | EWRC (Комисия за енергийно и водно регулиране) |
Chorwacja | CROPEX Ltd | wyznaczony | konkurencyjne | HERA (Hrvatska Energetska Regulatorna Agencija) |
Czechy | OTE a.s. | wyznaczony | monopolistyczne | ERU (ERU Energetický regulační úřad) |
Dania | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Energitilsynet |
Nasdaq** | - | - | ||
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Estonia | EPEX Spot SE** | - | - | Konkurentsiamet |
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Finlandia | EPEX Spot SE** | - | - | Energiavirasto |
Nasdaq** | - | - | ||
EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Francja | Nord Pool AS | wyznaczony | CRE (Commission de régulation de l'énergie) | |
Nasdaq** | - | - | ||
EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ||
Niemcy | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | BNetzA (Bundesnetzagentur) |
EXAA AG** | - | - | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Grecja | LAGIE SA | wyznaczony | monopolistyczne | Ministerstwo Środowiska i Energii |
Węgry | HUPX Zrt. | wyznaczony | monopolistyczne | MEKH (Magyar Energetikai és Közmű-szabályozási Hivatal) |
Irlandia | EirGrid plc | wyznaczony | konkurencyjne | CRU (Commission for Regulation of Utilities) |
Nord Pool AS** | - | - | ||
Włochy | GME Spa | wyznaczony | monopolistyczne | Ministero dello Svilppo Economico |
Łotwa | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | PUC (Sabiedrisko pakalpojumu regulēšanas komisija) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Litwa | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | NCC (Valstybinė kainų ir energetikos kontrolės komisija) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Luksemburg | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ILR (Institut luxembourgeois de régulation) |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Nasdaq** | - | - | ||
Holandia | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | ACM (Autoriteit Consument & Markt ) |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
Polska | Towarowa Gielda Energii S.A. | wyznaczony | konkurencyjne | Urząd Regulacji Energetyki |
Nord Pool AS | wyznaczony | |||
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Portugalia | OMIE S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | Urząd Portugalii |
Rumunia | OPCOM S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | ANRE (Autoritatea Nationala de Reglementari in domeniul Energiei) |
Słowacja | OKTE a.s. | wyznaczony | monopolistyczne | URSO (Úrad pre reguláciu sieťových odvetví ) |
Słowenia | BSP Regionalna Energetska Borza d.o.o. | wyznaczony | konkurencyjne | AGEN (Agencija za energijo) |
Hiszpania | OMIE S.A. | wyznaczony | monopolistyczne | Ministerstwo Środowiska, Energii i Turystyki |
Szwecja | Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | Ei (Energimarknadsinspektionen) |
EPEX Spot SE** | - | - | ||
Nasdaq** | - | - | ||
Wielka Brytania | EPEX Spot SE | wyznaczony | konkurencyjne | OFGEM (Office of Gas and Electricity Markets) |
Nord Pool AS | wyznaczony | konkurencyjne | ||
SONI Ltd | wyznaczony | konkurencyjne | UREGNI (Utility Regulator in Northern Ireland) |
** NEMO zgodnie z informacją NEMO Comittee
Flow-Based Market Coupling (FBMC)
20 maja 2015 r. państwa CWE wdrożyły w Europie Środkowo-Zachodniej tzw. flow-based market coupling (FBMC), którego stosowanie było dotychczas ograniczone do granic wewnętrznych CWE (D-NL, D-F, F-B, NL-B). FBMC przydziela zdolności przesyłowe częściowo w tym samym czasie co rozliczenia rynkowe na rynkach energii elektrycznej, co stanowi odejście od zwykłych dostępnych zdolności przesyłowych (ATC) z alokacją zdolności przesyłowych przed rozliczeniami rynkowymi. FBMC prowadzi do zwiększenia transgranicznej zdolności transportowej poprzez ściślejszą integrację alokacji zdolności przewozowych i działalności rynkowej.
Dodatkowo, planowane są dalsze optymalizacje, takie jak:
- Promowanie konkurencji między dostawcami
- Wzmocnienie bezpieczeństwa sieci
- Minimalizacja różnic cenowych
Niedawno opublikowany raport naukowców z KU Leuven w Belgii wezwał do przeprowadzenia analizy danych od czasu wprowadzenia FBMC. Ponadto, rekomenduje, by europejscy operatorzy systemów przesyłowych współpracowali ze sobą jeszcze ściślej, ponieważ pomimo starań na rzecz łączenia europejskich rynków energii, nadal występują rozbieżności na poyiomach lokalnych. Co więcej, zdaniem naukowców, należy ponownie rozważyć sposób połaczenia obszarów rynkowych. Market Coupling i ustalenie fundamentalnych sposobów obliczania transgranicznych zdolności przesyłowych nie są zatem zakończonym procesem, ale podlegają ciągłej optymalizacji.
XBID: Mechanizm umożliwiający zawieranie transakcji handlowych na rynku Dnia Bieżącego (Intraday)
Od 12 czerwca 2018 r. transgraniczny handel na rynku dnia bieżącego (intraday) jest możliwy w Unii Europejskiej pomiędzy Austrią, Belgią, Danią, Estonią, Finlandią, Francją, Niemcami, Łotwą, Litwą, Norwegią, Holandią, Portugalią, Hiszpanią, Szwecją, Estonią i Holandią. System ten, nazwany XBID, umożliwia łączenie ofert złożonych przez oferentów rynkowych z krajów uczestniczących oraz handel transgraniczny w ciągu dnia - pod warunkiem jednak, że dostępna jest wystarczająca przepustowość na połączeniach transgranicznych.
XBID opiera się na wspólnym systemie informatycznym składającym się ze wspólnej księgi zamówień (Shared-Order-Book SOB), modułu zarządzania przepustowością (Capacity Management Module CMM) oraz modułu wysyłkowego (Shipping Module SM). Wszyscy uczestnicy muszą przestrzegać tych standardów.
Celem projektu jest umożliwienie funkcjonowania zintegrowanego rynku dnia bieżącego zgodnie z celami UE, a przede wszystkim uczynienie go bardziej skutecznym i elastycznym. Dzięki XBID uczestnicy rynku mają możliwość szybszego bilansowania swoich grup bilansujących w całej Europie, co ma prowadzić do obniżenia kosztów energii bilansującej. W XBID zaangażowane są giełdy energii elektrycznej EPEX SPOT, GME, Nord Pool i OMIE oraz operatorzy systemów przesyłowych krajów uczestniczących.